By- Sonali Kulkarni

विघ्नसंतोषी विद्यार्थी शिकण्याच्या वातावरणावर मोठा परिणाम करू शकतात, त्यांच्या सहकाऱ्यांवर आणि शिक्षकांच्या अध्यापनावर परिणाम होऊ शकतो. अशा वर्तनाला समजून घेणे आणि सकारात्मक वर्ग वातावरण तयार करणे आवश्यक आहे. हे लेख शिक्षकांसाठी मनोवैज्ञानिक दृष्टिकोनावर आधारित शिस्तबद्ध विद्यार्थ्यांशी कसे वागावे हे स्पष्ट करतो.

विघ्नसंतोषी वर्तनाच्या मागील मनोविज्ञान समजून घेणे

विघ्नसंतोषी वर्तनाच्या विविध मनोवैज्ञानिक कारणे असू शकतात:

• लक्ष वेधून घेणे: काही विद्यार्थी लक्ष मिळवण्यासाठी वर्तन करतात, कारण त्यांना दुर्लक्षित किंवा महत्त्वहीन वाटते.
• सत्ता संघर्ष: विद्यार्थी कधीकधी वर्चस्वासाठी अशा प्रकारचे वर्तन करतात.
• भावनिक त्रास: वैयक्तिक समस्या, जसे की घरातील समस्या, वर्गात विघ्नसंतोषी वर्तनाच्या रूपात प्रकट होतात.
• शिकण्याच्या अडचणी: शैक्षणिकदृष्ट्या संघर्ष करणारे विद्यार्थी निराशेमुळे किंवा त्यांच्या समस्यांवरून लक्ष विचलित करण्यासाठी वर्तन करतात.

विघ्नसंतोषी विद्यार्थ्यांशी वागण्याचे ‘करा’ आणि ‘नका करू’

करायच्या गोष्टी

1. शांत आणि संयमित राहा
   • करा: शांतता राखा. राग किंवा निराशेने प्रतिसाद देणे परिस्थिती बिघडवू शकते.
   • करा: शांत आणि ठाम आवाजात वर्तनाचे वर्णन करा.
2. स्पष्ट अपेक्षा आणि सातत्य ठेवा
   • करा: सुरुवातीपासून स्पष्ट नियम आणि अपेक्षा ठेवा.
   • करा: नियमांची अंमलबजावणी सतत करा.
3. सकारात्मक संबंध निर्माण करा
   • करा: विद्यार्थ्यांसोबत चांगले संबंध निर्माण करण्यासाठी वेळ द्या.
   • करा: चांगल्या वर्तनासाठी प्रोत्साहन द्या.
4. वर्तनावर लक्ष केंद्रित करा, विद्यार्थ्यावर नाही
   • करा: विशिष्ट वर्तनावर लक्ष केंद्रित करा.
   • करा: “मी” विधानांचा वापर करून वर्तनाचे वर्गावर होणारे परिणाम व्यक्त करा.
5. सक्रिय वर्ग व्यवस्थापन तंत्रांचा वापर करा
   • करा: व्यत्यय कमी करण्यासाठी वर्गाचे व्यवस्थापन करा.
   • करा: विविध अध्यापन पद्धतींचा वापर करा.
6. संघर्ष निराकरण तंत्रांचा अवलंब करा
   • करा: संघर्ष निराकरण कौशल्ये शिकवा आणि प्रोत्साहित करा.
   • करा: विद्यार्थी विवादाचे मध्यस्थी करा.

करू नयेत अशा गोष्टी

1. वर्तन वैयक्तिक नका घ्या
   • करू नका: विघ्नसंतोषी वर्तनाला वैयक्तिक हल्ला म्हणून नका घ्या.
   • करू नका: भावनिक किंवा दंडात्मक प्रतिक्रिया देऊ नका.
2. सत्ता संघर्षात नका गुंतू
   • करू नका: विद्यार्थ्यांशी वादात किंवा सत्ता संघर्षात नका गुंतू.
   • करू नका: वादविवादात नका जाऊ.
3. वर्तन दुर्लक्षू नका
   • करू नका: वर्तनाकडे दुर्लक्षू नका.
   • करू नका: लहान विघ्नसंतोष दुर्लक्षू नका.
4. सार्वजनिकपणे दंड नका करा
   • करू नका: सार्वजनिकपणे विद्यार्थ्यांना दंड करू नका.
   • करू नका: व्यंगात्मक किंवा नकारात्मक टिप्पण्या करू नका.
5. गृहीत धरू नका
   • करू नका: विद्यार्थ्यांच्या वर्तनाचे कारण जाणून घेण्याशिवाय गृहीत धरू नका.
   • करू नका: विद्यार्थ्यांना लेबल लावू नका.

निष्कर्ष

विघ्नसंतोषी विद्यार्थ्यांना प्रभावीपणे हाताळणे हे मनोवैज्ञानिक समज, सक्रिय धोरणे आणि दयाळू दृष्टिकोन यांचे संयोजन आहे. शांत आणि सातत्यपूर्ण वर्तन ठेवून, सकारात्मक संबंध निर्माण करून आणि रचनात्मक वर्तन व्यवस्थापन तंत्रांचा वापर करून शिक्षक सर्व विद्यार्थ्यांसाठी अनुकूल शिकण्याचे वातावरण तयार करू शकतात. उद्दिष्ट फक्त विघ्नसंतोष थांबवणे नाही तर मूलभूत कारणे समजून घेणे आणि त्यांचा निराकरण करणे, विद्यार्थ्यांना चांगले वर्तन विकसित करण्यास मदत करणे आहे.