By- Shairee Anand Singh, Lucknow

બાળકોના શારીરિક અને માનસિક વિકાસ માટે ઊંઘ ખૂબ જ મહત્વની છે. તે છતાં, ઘણા બાળકો ઊંઘના રોગોથી પીડાય છે, જે તેમના કલ્યાણ અને દૈનિક કાર્યો પર અસર કરે છે. આ રોગોને સમજૂવી અને તેમને કેવી રીતે ઉકેલવા તે જાણવું માતા-પિતા અને શિક્ષકો માટે મહત્વપૂર્ણ છે. આ લેખમાં બાળકોમાં સામાન્ય ઊંઘના રોગો, તેમની લક્ષણો અને તેઓને વ્યવસ્થિત કરવાની અસરકારક નીતિઓ પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે.

બાળકોમાં સામાન્ય ઊંઘના રોગો

1. અનિદ્રા (Insomnia): બાળકોમાં અનિદ્રા સામાન્ય રીતે સૂવા જવામાં, સૂતા રહેવામાં અથવા ખૂબ જ વહેલી સવારમાં જાગવામાં તકલીફ તરીકે દેખાય છે. અનિદ્રા ધરાવતાં બાળકો લાંબા સમય સુધી જાગતા રહી શકે છે અથવા રાત્રે ઘણી વાર જાગી જાય છે.
2. દુ: સ્વપ્ન અને રાત્રિ ભય (Nightmares and Night Terrors): દુ: સ્વપ્ન એ જીવંત, ભયંકર સ્વપ્નો છે, જે બાળકોને ભયભીત કરીને જાગૃત કરે છે. બીજી બાજુ, રાત્રિ ભયમાં અચાનક ગંભીર ભય, ચીસો અથવા સૂતા સમયે છટકારા હોય છે અને બાળકોને સવારમાં આ ઘટનાનો યાદ નથી.
3. નિદ્રાચલન (Sleepwalking): નિદ્રાચલન એટલે સૂતા સમયે ચાલવું અથવા અન્ય જટિલ વર્તન કરવું. તે બાળકોમાં મોટાભાગે જોવા મળે છે અને જો બાળકોને હાનીથી સુરક્ષિત ન રાખવામાં આવે તો તે ખતરનાક બની શકે છે.
4. સ્લીપ એપ્નિયા (Sleep Apnea): સ્લીપ એપ્નિયા એ અવસ્થા છે જ્યાં સૂતા સમયે શ્વાસ લેવામાં વારંવાર અટકોઅટક થાય છે. બાળકોમાં, આ બેચેન ઊંઘ, દિવસ દરમિયાન થાક અને વર્તન સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે.
5. રેસ્ટલેસ લેગ્સ સિન્ડ્રોમ (RLS): આ તાંત્રિક રોગ છે જે અનિયંત્રિત રીતે પગ હલાવવાની તીવ્ર ઇચ્છાથી સુચિત થાય છે, સામાન્ય રીતે અસહજ સંવેદનાઓને કારણે. આ ઊંઘમાં વિક્ષેપ પેદા કરે છે અને મોટો તણાવ પણ આપી શકે છે.
6. બેડવેટિંગ (Nocturnal Enuresis): બેડવેટિંગ નાની વયના બાળકોમાં સામાન્ય છે અને સામાન્ય રીતે પોતે જ ઠીક થઈ જાય છે. જોકે, સતત બેડવેટિંગ બાળકની જાતિઅભિમાન અને ભાવનાત્મક સુખાકારી પર અસર કરી શકે છે.

બાળકોમાં ઊંઘના રોગોને ઓળખવું

માતા-પિતા અને શિક્ષકોએ નીચેના સંકેતો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ, જે ઊંઘના રોગોના સંકેત હોઈ શકે છે:

• સૂવા જવામાં તકલીફ: સૂવા જવામાં 30 મિનિટથી વધુ સમય લાગે છે.
• વારંવાર રાત્રે જાગવું: રાત્રે ઘણીવાર જાગવું.
• દુ: સ્વપ્ન અથવા રાત્રિ ભય: વારંવાર ખરાબ સ્વપ્નો અથવા રાત્રિ ભય અનુભવવું.
• દિવસના સમયે ઊંઘ આવે છે: વધુ થાક અનુભવવો અથવા દિવસ દરમિયાન ઊંઘ આવવી.
• સવારના ઉઠવામાં તકલીફ: સવારમાં ઉઠવામાં મુશ્કેલી થવી અથવા સંપૂર્ણ રીતે જાગવા માટે લાંબો સમય લેવું.
• વર્તનના મુદ્દા: ચીડિયાપણું, ઓછી એકાગ્રતા અથવા હાઇપરએક્ટિવિટી.
• ખર્રાટા અથવા શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી: ઊંઘ દરમિયાન મોટાં ખર્રાટાં કે શ્વાસમાં અવરોધ.

ઊંઘના રોગોને સંભાળવાની નીતિઓ

સુસંગત ઊંઘનો નિયમ બનાવો: દૈનિક રીતે દરેક દિવસે, અઠવાડિયાના અંતે પણ, એક જ સમયે સૂવું અને જાગવું. સુસંગત નિયમ શરીરની આંતરિક ઘડિયાળને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.

શાંત સૂવાની પરિસ્થિતિ બનાવો: બેડરૂમને આરામદાયક અને શાંત જગ્યા બનાવો. ઓરડાને ઠંડો, અંધકાર અને શાંતિપૂર્ણ રાખો. સૂતા પહેલા ઉત્તેજક પ્રવૃત્તિઓ અથવા સ્ક્રીન સમય ટાળો.

શારીરિક પ્રવૃત્તિને પ્રોત્સાહન આપો: દિવસ દરમિયાન નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ બાળકોને રાત્રે સરળતાથી સૂવા માટે મદદરૂપ બને છે. જોકે, સૂતા પહેલા જોરદાર વ્યાયામ ટાળો.

કોફી અને ખાંડનું સેવન મર્યાદિત કરો: વિશેષ કરીને સૂતા પહેલાના કલાકો દરમિયાન, કેફીન અને મીઠી ખોરાક અને પીણાંઓનું સેવન ઓછું કરો અથવા પૂરી રીતે નાબૂદ કરો.

દુ: સ્વપ્ન અને રાત્રિ ભયનું નિવારણ કરો: બાળક દુ: સ્વપ્નથી જાગે ત્યારે તેને શાંતિ અને આશ્વાસન આપો. રાત્રિ ભય માટે, બાળકને સંપૂર્ણ રીતે ન જાગાડતા, હળવેથી બેડમાં પાછું લઇ જાવ.

ઊંઘના નમૂનાઓનું નિરીક્ષણ કરો: બાળકની ઊંઘના નમૂનાઓ અને વર્તનને ટ્રેક કરવા માટે એક ઊંઘની ડાયરી રાખો. આ ઊંઘના સમસ્યાઓમાં યોગદાન આપનારા ટ્રિગર અને નમૂનાઓની ઓળખ કરવામાં મદદ કરે છે.

વ્યાવસાયિક મદદ મેળવો: જો ઊંઘની સમસ્યાઓ ચાલુ રહે અથવા બાળકના દૈનિક જીવન પર મહત્વપૂર્ણ અસર કરે, તો બાળ તબીબ અથવા ઊંઘના નિષ્ણાતનો સલાહ લો. તેઓ યોગ્ય મૂલ્યાંકન અને યોગ્ય સારવાર અથવા થેરાપીની ભલામણ કરી શકે છે.

બાળકોમાં ઊંઘના રોગો સામાન્ય છે અને તેમના સમગ્ર આરોગ્ય અને સુખાકારી પર ઊંડો પ્રભાવ પેદા કરી શકે છે. ઊંઘના રોગોના સંકેતોને ઓળખીને અને અસરકારક નીતિઓ અમલમાં મૂકીને, માતા-પિતા અને શિક્ષકો બાળકોને વધુ સારી ઊંઘ પ્રાપ્ત કરવામાં અને તેમના જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવામાં મદદ કરી શકે છે. આરોગ્યપ્રદ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા અને બાળકોને શૈક્ષણિક અને સામાજિક રીતે સફળ થવા માટે ટૂંક સમયમાં જ ઊંઘની સમસ્યાઓનું નિવારણ મહત્વપૂર્ણ છે.