द्वारा- श्रीमती आयशा

ASD काय आहे? पालकांना याबद्दल काय माहिती असावी?

परिचय

ऑटिज्म स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (ASD) एक जटिल न्यूरोडेवलपमेंटल स्थिती आहे ज्यामध्ये सामाजिक संपर्क, संवाद आणि पुनरावृत्त क्रियाकलापांमध्ये विविध अडचणी असतात. “स्पेक्ट्रम” हा शब्द याचे सूचित करतो की प्रत्येक ऑटिज्म असलेल्या व्यक्तीला आव्हाने आणि सामर्थ्यांची विस्तृत श्रेणी असते. रोग नियंत्रण आणि प्रतिबंध केंद्र (CDC) नुसार, अमेरिकेत सुमारे 1 पैकी 54 मुले ASD ग्रस्त आहेत, ज्यामुळे ती एक प्रचलित स्थिती बनते जी जागरूकता आणि समज आवश्यक आहे.

ASD हा एक विकासात्मक स्थिती आहे जो प्रभावित करतो की एखादी व्यक्ती कशी संवाद साधते, इतरांसोबत कशी संवाद साधते आणि जगाचा अनुभव कसा घेते. पालकांसाठी याचे एक साधे वर्णन येथे आहे:

ASD काय आहे?

• संवादातील फरक: ASD असलेल्या मुलांना बोलण्यात किंवा भाषा समजण्यात अडचण येऊ शकते. ते त्यांच्या नावाला उत्तर देऊ शकत नाहीत किंवा शब्दांद्वारे त्यांची गरज व्यक्त करण्यात कठीण जाऊ शकते.
• सामाजिक संवादातील आव्हाने: ते डोळ्यांचा संपर्क टाळू शकतात, इतर मुलांबरोबर खेळण्यात अडचण येऊ शकते किंवा एकटे राहणे पसंत करू शकतात. चेहऱ्याचे भाव आणि आवाजाचे सूर यासारख्या सामाजिक संकेत समजणे त्यांच्यासाठी आव्हानात्मक असू शकते.
• पुनरावृत्त क्रियाकलाप: ASD असलेली मुले अनेकदा पुनरावृत्ती क्रियांमध्ये गुंततात, जसे की पुढे-पुढे हलवणे, हात फडफडवणे किंवा एकच शब्द वारंवार म्हणणे. त्यांना विशिष्ट विषयांमध्ये खोल रुची असू शकते.
• संवेदनक्षम इनपुट प्रति संवेदनशीलता: त्यांना ध्वनी, प्रकाश, पोत किंवा इतर संवेदनक्षम इनपुट खूप संवेदनशील असू शकतात. उदाहरणार्थ, जोरदार आवाज किंवा तेजस्वी प्रकाश त्यांच्या साठी अतिशय त्रासदायक असू शकतो.

लक्षात घेण्यासारख्या गोष्टी:

• प्रत्येक मुल अनोखे असते: ASD प्रत्येक मुलाला वेगवेगळ्या प्रकारे प्रभावित करते. काहींना जास्त मदतीची गरज असते, तर काहींना कमी.
• प्रारंभिक हस्तक्षेप सहायक ठरतो: भाषण थेरपी किंवा विशेष शैक्षणिक कार्यक्रमांची मदत लवकर मिळाल्यास, ASD असलेल्या मुलाच्या क्षमता विकसित करण्यात महत्त्वपूर्ण फरक पडतो.
• सामर्थ्य आणि प्रतिभा: ASD असलेल्या मुलांमध्ये अनेकदा अनोखी सामर्थ्य आणि प्रतिभा असते. त्यांच्यावर लक्ष केंद्रित करणे त्यांना उभारण्यास आणि वाढण्यास मदत करू शकते.

ASD समजणे हा योग्य मदत आणि काळजी पुरवण्याचा पहिला पाऊल आहे, ज्यामुळे एक मूल आपल्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचू शकते.

लक्षणे आणि निदान

ASD बाल्यावस्थेत, अनेकदा तीन वर्षांच्या आतच दिसून येते, आणि ही व्यक्तीच्या संपूर्ण आयुष्यभर परिणाम करू शकते. सामान्य लक्षणांमध्ये समाविष्ट आहे:

• सामाजिक आव्हाने: सामाजिक संकेत समजणे, संबंध निर्माण करणे आणि सामान्य सामाजिक संवादात सहभागी होण्यात अडचण.

संवादाच्या अडचणी: भाषण विकासामध्ये विलंब, असामान्य भाषण पॅटर्न, किंवा भाषा समजणे आणि वापरण्यात अडचण.

पुनरावृत्त क्रियाकलाप: काही क्रिया किंवा वर्तन पुनरावृत्तीने करणे, जसे हात फडफडवणे, झूलणे, किंवा रूटीनवर जोर देणे. ASD चे निदान करण्यासाठी बालरोगतज्ञ, मनोवैज्ञानिक आणि भाषण थेरपिस्टसह एक बहुविषयक टीम द्वारे व्यापक मूल्यांकन आवश्यक असते. मूल्यांकनामध्ये सामान्यत: मुलाच्या वर्तनाचे निरीक्षण, पालकांची मुलाखत आणि मानकीकृत चाचण्यांचा वापर समाविष्ट असतो.

कारण आणि जोखीम घटक

ASD चे नेमके कारण अज्ञात आहे, परंतु संशोधनातून सूचित होते की आनुवंशिक आणि पर्यावरणीय घटकांचा संयोजन यात भूमिका बजावतो. काही ओळखले गेलेले जोखीम घटक समाविष्ट आहेत:

• आनुवंशिक प्रभाव: काही आनुवंशिक उत्परिवर्तन आणि स्थिती, जसे फ्रॅजाइल एक्स सिंड्रोम, ASD शी संबंधित आहेत.
• पर्यावरणीय घटक: काही औषधांचे गर्भकालीन एक्सपोजर, गर्भावस्थेदरम्यानच्या जटिलता आणि माता-पित्यांची वाढती वय ASD च्या वाढत्या जोखमीशी संबंधित आहेत.
• जैविक घटक: ASD असलेल्या व्यक्तींमध्ये मेंदूच्या रचने आणि कार्यामध्ये फरक दिसून आला आहे.

हस्तक्षेप आणि समर्थन

तरी ASD चे कोणतेही औषध नाही, परंतु प्रारंभिक हस्तक्षेप आणि वैयक्तिकृत समर्थनामुळे ऑटिज्म असलेल्या व्यक्तींसाठी परिणामांमध्ये खूप सुधार होऊ शकतो. सामान्य हस्तक्षेपांमध्ये समाविष्ट आहे:

• वर्तन चिकित्सा: एप्लाइड बिहेवियर एनालिसिस (ABA) हा एक व्यापक वापरला जाणारा दृष्टिकोन आहे जो सकारात्मक सुदृढीकरणाच्या माध्यमातून विशिष्ट वर्तनांमध्ये सुधारणा करण्यावर केंद्रित आहे.
• भाषण आणि भाषा चिकित्सा: हे व्यक्तींना प्रभावी संवाद कौशल्य विकसित करण्यात मदत करते, भाषण, सांकेतिक भाषा, किंवा वैकल्पिक संवाद साधनांच्या माध्यमातून.
• व्यावसायिक चिकित्सा: दैनिक जीवन कौशल्य आणि संवेदी प्रसंस्करण क्षमतांचा सुधार करण्याचे उद्दीष्ट आहे.
• शैक्षणिक समर्थन: वैयक्तिकृत शिक्षण कार्यक्रम (IEPs) हे सुनिश्चित करतात की ASD असलेल्या मुलांना शाळा सेटिंग्समध्ये योग्य आवास आणि समर्थन प्राप्त होईल.

ASD सह जीवन

योग्य समर्थन आणि समजून घेतल्यास ASD असलेले व्यक्ती पूर्ण जीवन जगू शकतात. ऑटिज्म असलेल्या अनेक व्यक्तींमध्ये अनोखी सामर्थ्य असतात, जसे की असाधारण तपशील लक्षात घेणे, मजबूत स्मृती कौशल्ये, आणि सर्जनशीलता. या सामर्थ ्यांची ओळख पटवणे आणि त्यांचा सन्मान करणे महत्त्वाचे आहे, तर आव्हानांना उत्तर देण्यासाठी आवश्यक संसाधने पुरवणे आवश्यक आहे.

कुटुंबे आणि काळजीवाहक ASD असलेल्या व्यक्तींना समर्थन देण्यामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. समर्थन समूहांमध्ये सामील होणे, समुदाय संसाधनांपर्यंत प्रवेश मिळवणे, आणि व्यावसायिक मार्गदर्शन मिळवणे कुटुंबांना ऑटिज्मच्या जटिलतांना नेव्हिगेट करण्यास मदत करू शकते.

जागरूकता आणि स्वीकृती वाढवणे

ASD ची जागरूकता आणि स्वीकृती समावेशी समाज निर्माण करण्यासाठी महत्त्वाची आहे. ऑटिज्मभोवतीच्या चुकीच्या समजुती आणि कलंक एकाकीपणा आणि भेदभावाचे कारण बनू शकतात. समज आणि सहानुभूतीला प्रोत्साहन देऊन, आपण अधिक समावेशी वातावरण तयार करू शकतो जिथे ASD असलेले व्यक्ती उभारू शकतात.

ASD चे व्यवस्थापन करण्यासाठी मुलांसाठी कोणते क्रियाकलाप कराव्यात:

भाषण आणि भाषा चिकित्सा:

मुलांना शब्दांची उच्चारण आणि समजण्यात मदत करते.

संवाद कौशल्ये सुधारण्यासाठी चित्रे आणि संकेतांचा वापर.

सामाजिक कौशल्य प्रशिक्षण:

सामाजिक संकेत ओळखण्यात आणि त्यांचा योग्य वापर करण्यात मदत करते.

सहपाठ्यांसोबत खेळ आणि समूह क्रियाकलाप.

वर्तन चिकित्सा (एप्लाइड बिहेवियर एनालिसिस – ABA):

सकारात्मक सुदृढीकरणाच्या माध्यमातून विशिष्ट वर्तनांमध्ये सुधारणा.

आव्हानात्मक वर्तनांना व्यवस्थापित करण्यात मदत करते.

व्यावसायिक चिकित्सा:

मोटर कौशल्ये आणि संवेदी प्रसंस्करण सुधारते.

दैनिक क्रियाकलाप जसे लेखन, बटण लावणे, आणि आंघोळ करणे शिकवते.

शारीरिक क्रियाकलाप आणि खेळ:

ऊर्जा व्यवस्थापित करण्यात आणि सामाजिक संवाद वाढवण्यात मदत करते.

समूह खेळ, धावणे, पोहणे, आणि योगा.

संगीत आणि कला चिकित्सा:

संवेदी उत्तेजना कमी करण्यासाठी आणि संवाद सुधारण्यासाठी.

गाणे, वाद्ये वाजवणे, आणि चित्रकला.

दृश्य अनुसूची आणि योजना:

दैनिक क्रियाकलापांसाठी स्पष्ट रचना आणि दिनचर्या प्रदान करते.

क्रियाकलापांची योजना तयार करण्यात आणि वेळ व्यवस्थापनात मदत करते.

संवेदी विश्रांती:

अत्यधिक संवेदी उत्तेजना टाळण्यासाठी विश्रांतीच्या वेळा.

शांत आणि सुरक्षित जागा.

माइंडफुलनेस आणि ध्यान:

तणाव आणि चिंता कमी करण्यासाठी.

सोप्या ध्यान तंत्र आणि खोल श्वास.

सामाजिक कहाण्या आणि रोल-प्ले:

सामाजिक परिस्थिती समजून घेण्यास आणि त्यांची तयारी करण्यास मदत करते.

विविध सामाजिक परिदृश्यांचा सराव.

हे क्रियाकलाप ASD च्या लक्षणांसह मुलांना व्यवस्थापित करण्यात आणि त्यांच्या विकासात मदत करतात. नेहमी एक व्यावसायिकाशी सल्लामसलत करणे महत्वाचे आहे जेणेकरून योग्य आणि प्रभावी उपचार योजना तयार करता येईल.

निष्कर्ष

ऑटिज्म स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर एक बहुआयामी स्थिती आहे जी व्यक्तींना विविध प्रकारे प्रभावित करते. प्रारंभिक निदान, वैयक्तिक हस्तक्षेप आणि सामाजिक स्वीकृतीद्वारे, ASD असलेल्या व्यक्ती त्यांची पूर्ण क्षमता साधू शकतात. एक समुदाय म्हणून, आमची जबाबदारी आहे की आम्ही ऑटिज्म असलेल्या व्यक्तींना समर्थन आणि उन्नती करू, हे सुनिश्चित करत की त्यांना अर्थपूर्ण आणि संपूर्ण जीवन जगण्याची संधी मिळावी.

अधिक माहिती आणि संसाधनांसाठी, कृपया ऑटिज्म स्पीक्स, ऑटिज्म सोसायटी आणि CDC च्या ASD पृष्ठ यांसारख्या संस्थांच्या वेबसाइटला भेट द्या.

ऑटिज्म स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (ASD) असलेल्या व्यक्तींना समर्थन देण्यासाठी करावे आणि करू नये अशा गोष्टी

करावे:

सातत्य आणि संरचना प्रदान करा:

एक पूर्वानुमानित दिनचर्या तयार करा आणि ती शक्यतो कायम ठेवा.

दृश्य कार्यक्रम आणि टाइमर वापरा जेणेकरून व्यक्तींना काय अपेक्षित आहे ते समजण्यास मदत होईल.

स्पष्ट आणि थेट संवादाचा वापर करा:

सोप्या, सरळ भाषेचा वापर करा.

आपल्या अपेक्षा आणि सूचनांबद्दल स्पष्ट रहा.

मौखिक संवादास समर्थन देण्यासाठी दृश्य सहाय्य आणि हावभावांचा वापर करा.

सामाजिक संपर्क प्रोत्साहन द्या:

नियंत्रित आणि समर्थनात्मक वातावरणात सामाजिक संपर्काच्या संधी प्रदान करा.

सहकाऱ्यांसह सामाजिक कौशल्य गट किंवा क्रियाकलापांमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहन द्या.

सामर्थ्य आणि आवडींवर लक्ष केंद्रित करा:

व्यक्तीच्या आवडी आणि सामर्थ्यासह संबंधित क्रियाकलाप ओळखा आणि त्यांना प्रोत्साहन द्या.

शिकण्यासाठी आणि गुंतण्यासाठी प्रेरणा म्हणून या आवडींचा वापर करा.

धैर्य आणि समज ठेवा:

त्यांना त्यांच्या मार्गाने आणि त्यांच्या गतीने संवाद साधण्याची परवानगी देऊन धैर्य ठेवा.

सकारात्मक सुदृढीकरण प्रदान करा:

सकारात्मक वर्तन आणि प्रयत्नांचे कौतुक करा आणि बक्षिसे द्या.

व्यक्तीला अर्थपूर्ण सुदृढीकरण प्रणालीचा वापर करा.

संवेदी-अनुकूल वातावरण तयार करा:

संवेदी संवेदनशीलतेबद्दल सावध रहा आणि आवश्यकतेनुसार समायोजन करा.

आराम आणि संवेदी विश्रांतीसाठी एक शांत जागा प्रदान करा.

स्वतःला आणि इतरांना शिक्षित करा: ASD आणि त्या व्यक्तीच्या विशिष्ट गरजांबद्दल जाणून घ्या ज्याचे तुम्ही समर्थन करत आहात. समज आणि स्वीकृती वाढवण्यासाठी कुटुंबातील सदस्य, मित्र आणि सहकाऱ्यांना ऑटिज्म बद्दल शिक्षित करा.

व्यावसायिकांसोबत सहकार्य करा:

प्रभावी समर्थन धोरणे विकसित आणि अंमलात आणण्यासाठी थेरपिस्ट, शिक्षक आणि आरोग्य सेवा प्रदात्यांसोबत काम करा.

शिफारस केलेल्या हस्तक्षेप आणि थेरपीचे पालन करा.

करू नये:

खूप माहिती देऊन भारावून जाऊ नका:

एकावेळी अनेक सूचना देणे टाळा.

कार्यक्षमता लहान, व्यवस्थापनीय चरणांमध्ये विभाजित करा.

सर्व वर्तन जाणूनबुजून आहेत असे समजण्याची चूक करू नका:

समजून घ्या की काही वर्तन संवेदी अधिभार, चिंता किंवा गरजा सांगण्यात अडचण यांचा परिणाम असू शकतात.

त्या वर्तनांसाठी शिक्षा देणे टाळा जे त्यांच्या स्थितीचे प्रकटीकरण आहेत.

डोळ्यांचा संपर्क करण्यास भाग पाडू नका:

जरी डोळ्यांचा संपर्क हा एक सामाजिक आदर्श आहे, परंतु त्याला भाग पाडल्याने अस्वस्थता आणि चिंता होऊ शकते.

डोळ्यांचा संपर्क हळूहळू प्रोत्साहित करा आणि इतर गुंतवणुकीच्या प्रकारांना स्वीकारा.

व्यंग्य किंवा अमूर्त भाषेचा वापर करू नका:

ASD असलेल्या व्यक्तींना व्यंग्य, मुहावरे आणि अमूर्त संकल्पना समजण्यात अडचण येऊ शकते.

स्पष्ट, शाब्दिक भाषेचा वापर करा.

संवेदी गरजा दुर्लक्षित करू नका:

संवेदी संवेदनशीलतेबद्दल जागरूक रहा आणि अस्वस्थता होऊ शकणाऱ्या वातावरणापासून टाळा.

गरजेनुसार संवेदी साधने आणि विश्रांती प्रदान करा.

रूटीनमध्ये अचानक बदल करू नका:

चेतावणी न देता रूटीनमध्ये अचानक बदल टाळा.

बदलांसाठी व्यक्तींना पूर्वतयारी करा आणि स्पष्ट स्पष्टीकरण द्या.

क्षमतांना कमी समजू नका:

ASD असलेल्या व्यक्तींच्या क्षमता आणि क्षमतांना ओळखा आणि समर्थन द्या.

त्यांना त्यांच्या कौशल्ये आणि प्रतिभा दाखवण्यासाठी संधी द्या.

अनम्य होऊ नका:

जरी स्थिरता महत्त्वाची आहे, परंतु व्यक्तीच्या गरजा आणि प्राधान्यांना समायोजित करण्यासाठी आवश्यकतानुसार लवचिक राहा.

काय सर्वात चांगले काम करते हे शोधण्यासाठी धोरणे आवश्यकतेनुसार अनुकूल करा.

अलग किंवा बहिष्कृत करू नका:

सुनिश्चित करा की ASD असलेल्या व्यक्तींना क्रियाकलाप आणि सामाजिक संवादांमध्ये सहभागी होण्याची संधी मिळते.

एक समावेशी वातावरण तयार करा जिथे ते मूल्यवान आणि स्वीकारले गेले आहेत असे वाटेल.

या कराव्या आणि करू नयेत अशा गोष्टींचे पालन करून, आपण ऑटिज्म स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर असलेल्या व्यक्तींसाठी एक सहायक आणि समजण्याजोगे वातावरण तयार करू शकता, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचण्यात मदत होईल.

घरातील पालकांच्या देखरेखीखाली मुलांद्वारे केलेल्या क्रियाकलाप, जे ASD च्या लक्षणांमध्ये सुधार करू शकतात:

भाषण आणि भाषा सराव:

फ्लॅशकार्डचा वापर: शब्दसंग्रह आणि ओळख वाढवण्यासाठी चित्रे आणि शब्द कार्ड वापरा.

कथा वाचणे: मुलांसोबत पुस्तके वाचा आणि त्यांना प्रश्न विचारा.

सामाजिक कौशल्य विकास:

रोल-प्ले: विविध सामाजिक परिदृश्यांचे अभिनय करा, जसे मित्र बनवणे किंवा वाढदिवसाच्या पार्टीमध्ये भाग घेणे.

कौटुंबिक खेळ: कौटुंबिक खेळांद्वारे सामाजिक सहभागाचे सराव करा.

संवेदी क्रियाकलाप:

संवेदी बिन्स: विविध पोत असलेल्या पदार्थांनी (जसे तांदूळ, बीन्स, पाण्याचे मोती) भरलेल्या कंटेनरमध्ये खेळण्यास परवानगी द्या.

स्विंग किंवा ट्रॅम्पोलिन: संतुलन आणि संवेदी इनपुटसाठी स्विंग किंवा ट्रॅम्पोलिनचा वापर करा.

मोटर कौशल्य सराव:

लेगो किंवा ब्लॉक्स: लहान मोटर कौशल्य विकसित करण्यासाठी लेगो किंवा ब्लॉक्ससोबत खेळा.

ड्रॉइंग आणि पेंटिंग: कला आणि हस्तकला क्रियाकलापांद्वारे हात-डोळा समन्वय सुधारते.

दिनचर्या आणि संरचना:

दृश्य अनुसूची: दैनिक क्रियाकलापांसाठी एक दृश्य अनुसूची तयार करा ज्यामुळे मूल दिनचर्या समजू शकेल.

टाइमरचा वापर: क्रियाकलापांसाठी वेळ मर्यादा निश्चित करण्यासाठी टाइमरचा वापर करा.

संगीत आणि नृत्य:

संगीत ऐकणे आणि गाणे: आवडते गाणे गाऊन आणि नृत्य करणे.

वाद्ये वाजवणे: सोप्या वाद्यांचे जसे तबला, हारमोनियम किंवा झिंबल वापरा.

शारीरिक क्रियाकलाप:

योगा आणि स्ट्रेचिंग: मुलांसाठी साध्या योग मुद्रांचा सराव.

मिनी-वर्कआउट: धावणे, उड्या मारणे, आणि स्किपिंगसारखे छोटे व्यायाम किंवा खेळ खेळणे.

पझल्स आणि गेम्स:

जिग्सॉ पझल्स: समस्या समाधान आणि एकाग्रता वाढवण्यासाठी.

बोर्ड गेम्स: सामाजिक कौशल्ये आणि धोरणात्मक विचार करण्यासाठी.

सामाजिक कहाण्या आणि व्हिडिओ:

सामाजिक कहाण्या: विशेषतः ASD मुलांसाठी लिहिलेल्या सामाजिक कहाण्या वाचा.

शैक्षणिक व्हिडिओ: संवाद आणि सामाजिक कौशल्यांना प्रोत्साहन देणारे शैक्षणिक व्हिडिओ दाखवा.

माइंडफुलनेस आणि ध्यान:

खोल श्वास घेण्याचा सराव: सोप्या ध्यान त ंत्र आणि खोल श्वास घेणे.

माइंडफुलनेस गेम्स: माइंडफुलनेसला प्रोत्साहन देणारे खेळ खेळा.

पालक हे क्रियाकलाप नियमितपणे आणि धैर्याने मुलाच्या दिनचर्येमध्ये समाविष्ट करू शकतात. हे महत्वाचे आहे की प्रत्येक मुलाच्या गरजा आणि क्षमतांना ध्यानात घेऊन क्रियाकलाप निवडावेत.