परिचय

अटिज्म स्पेक्ट्रम डिसअर्डर (ASD) एक जटिल न्यूरो-डेभलपमेन्टल अवस्था हो जसमा सामाजिक अन्तरक्रिया, संवाद, र दोहोरिने गतिविधिहरूमा विभिन्न समस्या देखिन्छन्। “स्पेक्ट्रम” शब्दले प्रत्येक अटिज्म भएका व्यक्तिमा भिन्न-भिन्न चुनौतीहरू र क्षमताहरू हुन्छन् भन्ने कुरा संकेत गर्छ। रोग नियन्त्रण र रोकथाम केन्द्र (CDC) अनुसार, अमेरिकामा लगभग ५४ मध्ये १ बच्चामा ASD हुन्छ, जसले यसलाई एक सामान्य अवस्था बनाउँछ जसको बारेमा जागरूकता र समझ आवश्यक छ।

ASD एक विकासात्मक अवस्था हो जसले व्यक्तिले कसरी संवाद गर्छन्, अरूसँग कसरी अन्तरक्रिया गर्छन् र संसारलाई कसरी अनुभव गर्छन् भन्ने कुरामा असर गर्छ। अभिभावकहरूको लागि यसलाई सरल रूपमा यहाँ वर्णन गरिएको छ:

ASD के हो?

• संवादमा भिन्नता: ASD भएका बच्चाहरूलाई बोल्न वा भाषा बुझ्न गाह्रो हुन सक्छ। उनीहरूले आफ्नो नाममा प्रतिक्रिया नदिन सक्छन् वा शब्दहरूको माध्यमबाट आफ्नो आवश्यकता व्यक्त गर्न गाह्रो हुन सक्छ।
• सामाजिक अन्तरक्रियामा चुनौतीहरू: उनीहरूले आँखा सम्पर्क गर्नबाट टाढा रहन सक्छन्, अरूसँग खेल्न गाह्रो हुन सक्छ वा एक्लै बस्न मन पराउन सक्छन्। अनुहारका भाव र आवाजका सुरहरूजस्ता सामाजिक संकेतहरू बुझ्न उनीहरूलाई गाह्रो हुन सक्छ।
• दोहोरिने गतिविधिहरू: ASD भएका बच्चाहरू प्रायः दोहोरिने क्रियाकलापहरूमा संलग्न हुन्छन्, जस्तै अगाडि पछाडि हल्लिनु, हात हल्लाउनु वा एउटै शब्द बारम्बार भन्नु। उनीहरूलाई विशेष विषयहरूमा गहिरो रुचि हुन सक्छ।
• संवेदी इनपुट प्रति संवेदनशीलता: उनीहरूलाई ध्वनि, प्रकाश, सतह वा अन्य संवेदी इनपुटहरू प्रति धेरै संवेदनशील हुन सक्छ। उदाहरणका लागि, तेज आवाज वा तेज प्रकाश उनीहरूको लागि अत्यन्तै कष्टप्रद हुन सक्छ।

ध्यान दिनुपर्ने कुराहरू:

• हरेक बच्चा अनोठो हुन्छ: ASD हरेक बच्चालाई फरक-फरक रूपमा असर गर्छ। केहीलाई धेरै सहायता आवश्यक हुन्छ, केहीलाई कम।
• प्रारम्भिक हस्तक्षेप: भाषण चिकित्सा वा विशेष शैक्षिक कार्यक्रमहरूको सहायता छिटो प्राप्त हुँदा, ASD भएका बच्चाको क्षमताहरू विकासमा महत्वपूर्ण फरक पार्न सक्छ।
• शक्तिहरू र प्रतिभाहरू: ASD भएका बच्चाहरूमा प्रायः अनोठो शक्तिहरू र प्रतिभाहरू हुन्छन्। तिनीहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नु तिनीहरूको विकासमा मद्दत पुर्‍याउन सक्छ।

ASD लाई बुझ्नु सही सहायता र हेरचाह दिनु पहिलो कदम हो, जसले एक बच्चा आफ्नो सम्पूर्ण क्षमतामा पुग्न सक्छ।

लक्षणहरू र निदान

ASD बाल्यावस्थामा, प्रायः तीन वर्षभित्र देखिन्छ, र यो व्यक्तिको सम्पूर्ण जीवनभर असर गर्न सक्छ। सामान्य लक्षणहरूमा समावेश छ:

• सामाजिक चुनौतीहरू: सामाजिक संकेतहरू बुझ्न, सम्बन्ध बनाउने, र सामान्य सामाजिक अन्तरक्रियामा सहभागी हुन गाह्रो।

• संवादको समस्या: भाषण विकासमा ढिलाइ, असामान्य भाषण पैटर्न, वा भाषा बुझ्न र प्रयोग गर्न गाह्रो।

• दोहोरिने गतिविधिहरू: केहि क्रियाकलाप वा व्यवहार दोहोरिने, जस्तै हात हल्लाउनु, झूल्नु, वा नियमितता जोर दिनु। ASD को निदानका लागि बालरोग विशेषज्ञ, मनोवैज्ञानिक र भाषण थेरापिस्ट सहितको एक बहुविषयक टीम द्वारा व्यापक मूल्यांकन आवश्यक छ। मूल्यांकनमा सामान्यतया बच्चाको व्यवहारको अवलोकन, अभिभावकहरूको अन्तर्वार्ता, र मानकीकृत परीक्षणहरूको प्रयोग समावेश हुन्छ।

कारणहरू र जोखिम तत्वहरू

ASD को सटीक कारण थाहा छैन, तर अनुसन्धानले जनाउँछ कि अनुवांशिक र वातावरणीय तत्वहरूको संयोजन यसमा भूमिका खेल्छ। केही पहिचान गरिएको जोखिम तत्वहरू समावेश छन्:

• अनुवांशिक प्रभावहरू: केही अनुवांशिक उत्परिवर्तन र अवस्थाहरू, जस्तै फ्रेजाइल एक्स सिन्ड्रोम, ASD संग सम्बन्धित छन्।
• वातावरणीय तत्वहरू: केही औषधिको गर्भावस्थामा सम्पर्क, गर्भावस्थाको दौरान जटिलताहरू र अभिभावकको उमेर बढ्दै जाँदा ASD को जोखिम बढ्छ।
• जैविक प्रभावहरू: ASD भएका व्यक्तिहरूमा मस्तिष्कको संरचना र कार्यमा फरक पाइएको छ।

हस्तक्षेप र समर्थन

यद्यपि ASD को कुनै औषधि छैन, प्रारम्भिक हस्तक्षेप र व्यक्तिगत समर्थनले अटिज्म भएका व्यक्तिहरूका परिणामहरूमा सुधार ल्याउन सक्छ। सामान्य हस्तक्षेपहरूमा समावेश छ:

• व्यवहार चिकित्सा: एप्लाइड बिहेवियर एनालिसिस (ABA) एक व्यापक रूपमा प्रयोग गरिएको दृष्टिकोण हो जसले सकारात्मक सुदृढीकरण मार्फत विशिष्ट व्यवहारहरूमा सुधार ल्याउन केन्द्रित गर्दछ।
• भाषण र भाषा चिकित्सा: यसले व्यक्तिहरूलाई प्रभावकारी संवाद कौशल विकास गर्न मद्दत गर्दछ, चाहे त्यो बोल्ने, संकेत भाषा, वा वैकल्पिक संचार उपकरणहरूको माध्यमबाट हो।
• व्यावसायिक चिकित्सा: यसको उद्देश्य दैनिक जीवन कौशल र संवेदी प्रसंस्करण क्षमताहरू सुधार गर्नु हो।
• शैक्षिक समर्थन: व्यक्तिगत शिक्षा कार्यक्रमहरू (IEPs) ASD भएका बच्चाहरूलाई स्कूलको सेटिङमा उचित आवास र समर्थन प्राप्त हुने सुनिश्चित गर्छन्।

ASD संग जीवन

सही समर्थन र समझका साथ ASD भएका व्यक्तिहरू पूर्ण जीवन बाँच्न सक्छन्। अटिज्म भएका धेरै व्यक्तिहरूमा अनोठो शक्तिहरू हुन्छन्, जस्तै असाधारण विवरणमा ध्यान दिने क्षमता, बलियो स्मरण शक्ति, र सिर्जनात्मकता। यी शक्तिहरूलाई पहिचान गर्नु र सम्मान गर्नु महत्त्वपूर्ण छ, जबकि चुनौतीहरूलाई उत्तर दिन आवश्यक स्रोतहरू प्रदान गर्नु आवश्यक छ।

परिवारहरू र देखभाल गर्नेहरूले ASD भएका व्यक्तिहरूलाई समर्थन दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। समर्थन समूहहरूमा सामेल हुनु, समुदाय स्रोतहरूमा पहुँच गर्नु, र व्यावसायिक मार्गदर्शन प्राप्त गर्नु परिवारहरूलाई अटिज्मको जटिलतालाई नेभिगेट गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

जागरूकता र स्वीकृति बढाउने

ASD को बारेमा जागरूकता र स्वीकृति समावेशी समाजहरू निर्माण गर्न महत्त्वपूर्ण छ। अटिज्मको वरिपरि भएका गलत धारणाहरू र कलंकहरूले एकान्तता र भेदभावको कारण बनाउँछन्। समझ र सहानुभूतिको प्रवर्धन गरेर, हामी एक अधिक समावेशी वातावरण सिर्जना गर्न सक्छौं जहाँ ASD भएका व्यक्तिहरू फस्टाउँछन्।

ASD भएका बच्चाहरूको लागि क्रियाकलापहरू:

भाषण र भाषा चिकित्सा:

बच्चाहरूलाई शब्दहरू सही रूपमा उच्चारण गर्न र बुझ्न मद्दत गर्दछ।

शब्दहरूको प्रयोगमार्फत संवाद कौशल सुधार गर्न चित्रहरू र संकेतहरूको प्रयोग गर्नुहोस्।

**सामाजिक कौशल

प्रशिक्षण:**

सामाजिक संकेतहरू पहिचान गर्न र सही रूपमा प्रयोग गर्न मद्दत गर्दछ।

सहपाठीहरूसँग खेल्नु र समूह क्रियाकलापहरूमा भाग लिनुहोस्।

व्यवहार चिकित्सा (एप्लाइड बिहेवियर एनालिसिस – ABA):

सकारात्मक सुदृढीकरण मार्फत विशिष्ट व्यवहारहरूमा सुधार।

चुनौतीपूर्ण व्यवहारहरूलाई व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्दछ।

व्यावसायिक चिकित्सा:

मोटर कौशल र संवेदी प्रसंस्करण सुधार गर्दछ।

दैनिक क्रियाकलापहरू जस्तै लेखन, बटन लगाउने, र नुहाउने सिकाउँछ।

शारीरिक गतिविधिहरू र खेलहरू:

ऊर्जा व्यवस्थापन गर्न र सामाजिक अन्तरक्रिया बढाउन मद्दत गर्दछ।

समूह खेलहरू, दौडने, पौडी खेल्ने, र योग।

संगीत र कला चिकित्सा:

संवेदी उत्तेजनालाई कम गर्न र संवाद सुधार गर्न मद्दत गर्दछ।

गाउनु, वाद्यहरू बजाउनु, र कला।

दृश्य अनुसूची र योजना:

दैनिक क्रियाकलापहरूको लागि स्पष्ट संरचना र दिनचर्या प्रदान गर्दछ।

क्रियाकलापहरूको योजना बनाउन र समय व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्दछ।

संवेदी विश्रामहरू:

अत्यधिक संवेदी उत्तेजनाबाट बच्नको लागि विश्रामहरू।

शान्त र सुरक्षित स्थान।

माइंडफुलनेस र ध्यान:

तनाव र चिन्ता कम गर्न।

सरल ध्यान प्रविधिहरू र गहिरो सास।

सामाजिक कथाहरू र रोल-प्ले:

सामाजिक परिस्थितिहरूलाई बुझ्न र तयारी गर्न मद्दत गर्दछ।

विभिन्न सामाजिक परिदृश्यहरूको अभ्यास।

ASD को लक्षण भएका बच्चाहरूको लागि क्रियाकलापहरू:

भाषण र भाषा अभ्यास:

फ्ल्यासकार्डको प्रयोग:

शब्दसंग्रह र पहिचान सुधार्न चित्रहरू र शब्दहरूको कार्ड प्रयोग गर्नुहोस्।

कथा पढ्न:

बच्चाहरू सँग पुस्तकहरू पढ्नुहोस् र उनीहरूलाई प्रश्नहरू सोध्नुहोस्।

सामाजिक कौशल विकास:

रोल-प्ले:

विभिन्न सामाजिक परिदृश्यहरूको अभिनय गर्नुहोस्, जस्तै साथी बनाउनु वा जन्मदिनको पार्टीमा भाग लिनु।

पारिवारिक खेलहरू:

पारिवारिक खेलहरू मार्फत सामाजिक सहभागिता अभ्यास गर्नुहोस्।

संवेदी क्रियाकलापहरू:

संवेदी बिन्स:

विभिन्न टेक्टाइल सामग्रीहरू (जस्तै चामल, बिन्स, पानी मोतीहरू) भरिएका कन्टेनरहरूमा खेल्न अनुमति दिनुहोस्।

स्विङ वा ट्र्याम्पोलिन:

सन्तुलन र संवेदी इनपुटको लागि स्विङ वा ट्र्याम्पोलिन प्रयोग गर्नुहोस्।

मोटर कौशल अभ्यास:

लेगो वा ब्लकहरू:

साना मोटर कौशल सुधार्न लेगो वा ब्लकहरू सँग खेल्नुहोस्।

चित्रकारी र चित्रण:

कलात्मक क्रियाकलापहरूको माध्यमबाट हात र आँखाको समन्वय सुधार गर्नुहोस्।

दिनचर्या र संरचना:

दृश्य अनुसूची:

दैनिक क्रियाकलापहरूको लागि एक दृश्य अनुसूची बनाउनुहोस् जस

ले बच्चालाई दिनचर्या बुझ्न मद्दत गर्दछ।

टाइमरको प्रयोग:

क्रियाकलापहरूको समय सीमा तोक्न टाइमरको प्रयोग गर्नुहोस्।

संगीत र नृत्य:

संगीत सुन्ने र गाउने:

मनपर्ने गीतहरू गाउनु र नृत्य गर्नु।

वाद्य बजाउनु:

तबला, हार्मोनियम वा झिंझी जस्ता सरल वाद्यहरूको प्रयोग गर्नुहोस्।

शारीरिक क्रियाकलापहरू:

योगा र स्ट्रेचिंग:

बच्चाहरूको लागि सरल योग मुद्राहरूको अभ्यास गर्नुहोस्।

मिनी-वर्कआउट:

दौडन, उफ्रन, र स्किपिङ जस्ता साना व्यायाम वा खेलहरू खेल्नुहोस्।

पजलहरू र खेलहरू:

जिग्सा पजलहरू:

समस्या समाधान र ध्यान केन्द्रित गर्न।

बोर्ड खेलहरू:

सामाजिक कौशल र रणनीतिक सोचका लागि।

सामाजिक कथाहरू र भिडियोहरू:

सामाजिक कथाहरू:

विशेष गरी ASD बच्चाहरूको लागि लेखिएका सामाजिक कथाहरू पढ्नुहोस्।

शैक्षिक भिडियोहरू:

संवाद र सामाजिक कौशलहरूलाई प्रोत्साहित गर्ने शैक्षिक भिडियोहरू देखाउनुहोस्।

माइंडफुलनेस र ध्यान:

गहिरो सास लिने अभ्यास:

सरल ध्यान प्रविधिहरू र गहिरो सास।

माइंडफुलनेस खेलहरू:

माइंडफुलनेसलाई प्रोत्साहित गर्ने खेलहरू खेल्नुहोस्।

अभिभावकहरूले यी क्रियाकलापहरू नियमित रूपमा र धैर्यपूर्वक बच्चाको दिनचर्यामा समावेश गर्न सक्छन्। हरेक बच्चाको आवश्यकताहरू र क्षमताहरूलाई ध्यानमा राखी क्रियाकलापहरू चयन गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।